درآمد پزشکان ایرانی

آیا درآمد پزشکان ایرانی واقعا کافی است؟

نويسندگان: دکتر ابوالفضل سروش نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی - دکتر حسن رودگری مدیر پژوهش سازمان نظام پزشکی کشور

 

درآمد پزشکان جزء مباحث روز در همه کشورها و از جمله در کشور ماست که می‌تواند بر کیفیت و کمیت ارائه خدمات سلامت اثرگذار باشد. در این مقاله با رجوع به جدیدترین اطلاعات موجود به این موضوع خواهیم پرداخت و درآمد پزشکان در جهان، آمریکا و میزان رشد آن در 7 سال اخیر در مطالعات غربی و همچنین مقایسه کیفی آن با اطلاعات احتمالی (تخمینی) از درآمد پزشکان در ایران را بحث خواهیم کرد. هر ساله  جداولی از درآمدهای پزشکی در کشورهای مختلف و همچنین پر درآمد جهان برای تخصص‌های پزشکی انتشار می‌یابد که عمدتاً مبتنی بر اطلاعات مؤثق از دیتای موجود توسط بیمه‌ها و اداره مالیات بر درآمد آنهاست که به لحاظ صحت قابل اتکاست، هرچند ما در ایران به چنین اطلاعات دقیقی به راحتی دسترسی نداریم و یا اصولا اطلاعات دقیقی موجود نیست و طبیعتاً مجبور به گمانه زنی های مقرون به واقعیت خواهیم بود.

روزنامه دیلی راندز Daily Rounds در آگوست سال 2012 لیستی از میانگین درآمد متخصصین و پزشکان عمومی را که حاصل یک تحقیق میدانی بود به شرح زیر انتشار داد که البته ما  در اینجا دو ستون مربوط به قیمت نسبی یک آپارتمان 100 متری در نقطه ایی خوب از پایتخت هر کشور به همراه قیمت یک دستگاه اتوموبیل نسبتا لوکس که شاید مورد تقاضای پزشکان باشد را به این جدول اضافه نموده ایم تا بتوان توان مالی پزشکان در کشورهای مختلف را قیاس نسبی نمود .

 

جدول شماره 1

قیمت یک آپارتمان 100 متری درمرکز پایتخت به دلار	قیمت یک مرسدس بنز کلاس C به دلار	میانگین درآمد متخصصین به دلار	میانگین درآمد پزشکان عمومی به دلار	کشورهای پیشرفته غربی	ردیف
700 هزار (آمستردام)	36 هزار	253 هزار	117 هزار	هلند	1
470 هزار (ملبورن)	54 هزار	247 هزار	91 هزار	استرالیا	2
500 هزار (واشنگتن)	40 هزار	230 هزار	161 هزار	آمریکا	3
312 هزار (اتاوا)	37 هزار	161 هزار	107 هزار	کانادا	4
660 هزار (لندن)	40 هزار	150 هزار	118 هزار	انگلستان	5
قیمت یک آپارتمان 100 متری درمرکز پایتخت به دلار		قیمت یک مرسدس بنز کلاس C به دلار	میانگین درآمد پزشکان (عمومی و متخصص)به دلار	کشورهای آسیایی	ردیف
670 هزار		55 هزار	65 هزار	تایوان	1
1میلیون		39 هزار	55 هزار	ژاپن	2
1میلیون و 800 هزار		140 هزار	46 هزار	سنگاپور	3
400 هزار		40 هزار	35 هزار	تایلند	4
450 هزار		45 هزار	28 هزار	کویت	5
ایران
قیمت یک آپارتمان 100 متری درمرکز پایتخت به دلار		قیمت یک مرسدس بنز کلاس C به دلار	میانگین درآمد پزشکان (عمومی و متخصص) به دلار (تخمین میدانی)
160 هزار		155 هزار	25 هزار ( نرخ روز دلار تاریخ 24/11/1396)

 

از طرفی، سایت آماری PracticeLink که به مسائل پزشکان می پردازد در آمار سال 2009 خود متوسط درآمد پزشکان متخصص و عمومی را در جهان 83 هزار و 80 هزار (بدون احتساب آمریکا) به ترتیب اعلام نمود که چندان دور از ذهن و به دور از سایر آمار جهانی نمی باشد. در این بین روزنامه آمریکایی تایم هِلث (سلامت) TIME Health نیز به نتایج تحقیقاتی در مورد  درآمد پزشکان و وضعیت اقتصادی آنان و حتی برداشت ذهنی آنان از ثروتمندی خودشان که به سفارش Medscape تهیه شده بود پرداخت که از مطالب آن در این مرور پژوهشی استفاده گردیده است. باید توجه داشت که Medscape از اطلاعات خوب و قابل اتکایی در مورد آمار مربوط به جامعه پزشکی آمریکا برخوردار است.  نتایج این تحقیق که بر روی بیش از 24 هزار پزشک از 25 تخصص مختلف صورت گرفت بود نشان داد که درآمد پزشکان بین 156 هزار دلار برای یک متخصص اطفال و یا پزشک خانواده و تا نزدیک به  315 هزار دلار برای یک متخصص رادیولژی و یا ارتوپدی و 314 هزار دلار برای یک متخصص قلب و 309 هزار دلار برای یک متخصص بیهوشی در نوسان بوده و تقریبا نسبت به سال پیشتر خود نیز تغییر محسوسی نداشته است. در این بررسی کمترین درآمد متعلق به پزشکان خانواده  با 156 هزار و یا متخصصین اطفال با 158 هزار دلار بود و به دنبال آن متخصصین داخلی با 165 هزار و روانپزشکان با 170 هزار دلار قرار داشتند. البته درآمدهای این تخصص ها در سالهای ماضی بیشتر از این بوده است و مثلاً در سال 2010 رادیولژیست‌ها با 410 هزار دلار عایدی سالیانه وضع بهتری می‌داشتند.

در مجموع اطلاعات واصله از کشور ایالات متحده آمریکا در سالهای اخیر نشان می‌دهد که ارتوپدها و رادیولژیست‌های آمریکایی با 10% کاهش درآمد سالیانه و جراحان عمومی با 12%  کاهش مواجهه بوده‌اند در حالیکه چشم پزشکان با 9% و متخصصین اطفال با 5% افزایش درآمد سالیانه روبرو گردیدند (جدول 2).

 

جدول شماره 2

ردیف	رشته تخصصی	درآمد 2017 به دلار	در آمد 2011 به دلار
1	رادیولژیست	396 هزار	350 هزار
2	ارتوپد	489 هزار	350 هزار
3	کاردیولژیست	410 هزار	325 هزار
4	جراح پلاستیک	440 هزار	270 هزار
5	جراح عمومی	352 هزار	300 هزار
6	جراح زنان و زایمان	286 هزار	235 هزار
7	روانپزشک	235 هزار	175 هزار
8	کودکان	202 هزار	156 هزار

 

نکته جالب این تحقیق که در نتایج آن به چشم میخورد باور پزشکان از ثروتمند (Rich) بودن خودشان بود. علیرغم درآمد خوب و قابل توجه پزشکان در قیاس با سایر رشته های علمی فقط 11% آنها خودشان را ثروتمند میدانستند که البته میتوان آن را ناشی از وامها و یا هزینه های بالاتری دانست که این قشر در مقایسه با سایر حرفه های علمی با آن مواجهه است. حدود 51% متخصصین و 46% پزشکان خانواده فکر میکردند که تنها از یک درآمد معقول و نسبتا عادلانه برخوردارند و زمانی که از آنها پرسیده شد، "اگر از اول زندگی کنید باز حرفه طبابت را برمیگزیند؟" تنها 54% آنها پاسخ مثبت دادند که از کاهش چشمگیری به نسبت عدد 69% در سال های ماضی تر برخوردار بود.

آنچه ازآمار آمریکا به دست میاوریم، علاوه بر اعداد و ارقام جهت قیاس با درآمدهای داخلی کشور، این نکته است که در یک نظام سیستماتیک با محاسبه تعرفه های معقول و لحاظ نمودن تورم و شرایط زندگی و از همه مهمتر امکان ایجاد فرصت رشد برای افزایش درآمد (تصویر 1 و 2) که بعنوان یک مشوق اقتصادی برای پرداختن به حرفه پرمسولیت طبی بوده و می تواند تا حدی بر میزان رضایتمندی شاغلین این رشته ها اثر گذار باشد. انتظار می رود این امر خود نهایتاً بر میزان کیفی خدمات سلامت مؤثر گردد و به عبارتی حس برخورداری از درآمد عادلانه از مهمترین مؤلفه های مؤثر بر کیفیت خدمات در هر رشته و حرفه‌ای تصور میشود. اما ادامه آمار و ارقام حاکی از آن است که مولفه های دیگری نیز بجز عدد خام درآمد بر میزان رضایتمندی پزشکان ار درآمد خود اثرگذار میباشند.

 

تصویر 1

 

تصویر2

 

آمار Medscape بیانگر این موضوع است که حتی در جوامع پیشرفته که رشته های پزشکی از درآمد نسبتا مکفی برخوردارند اما تصور ثروتمند بودن و یا عادلانه بودن درآمد بیش از آنکه تحت تاثیر عدد دریافت سالیانه باشد تحت تاثیر باورهای فرهنگی از برخورداری مادی و بدهکاری های بانکی و هزینه ها علیحده این قشر از جامعه به نسبت سایر اقشار میباشد (تصویر 3)  فلذا ما نیز در تحلیل وضعیت درآمدهای پزشکی در کشور خود می باید از صرفا قیاس عددی پرهیز نموده و سایر مؤلفه های مهم را در تحلیلهای خود وارد نماییم.

 

تصویر3

تحقیقات آماری Medscape  همچنین نشان میدهد که پزشکان مذکر از درآمدی تا بیش از 40% بیشتر از همکاران مونث خود برخوردار بوده اند که به نظر می رسید بیشتر به نوع تخصص های انتخابی توسط خانم های پزشک بستگی داشته باشد تا صرفا جنسیت ایشان و همچنین ساعات کار خانم ها به انتخاب خودشان کمتر بوده است. اختلافاتی هم به لحاظ منطقه جغرافیایی در درآمد پزشکان آمریکا وجود دارد.  باید اذعان داشت در این دو مورد اخیر جنسیت و جغرافیا، ما هیچ اطلاعات دقیقی از وضعیت پزشکی کشور خود نداریم و از عدالت و یا بی عدالتی جنسیتی و جغرافیایی موجود در درآمدهای پزشکی ایران دانش مناسبی برای سیاستگذاری های مربوطه در دست نداریم.

تحقیقات حاضر نشان میدهد که 67 % پزشکان آمریکا علیرغم دستورالعمل های سراسری برای کاهش تست ها و اقدامات تشخیصی و درمانی غیرضروری برای کم کردن هزینه های ملی، اما کماکان بر این باورند که گایدلاینها همیشه و در همه شرایط به نفع وضعیت بیماران نیست و به روش‌های خود که خارج از گایدلاین است میپردازند. این آمار میتواند برای ما این پیام را داشته باشد که در صورت تمرکز بر تولید گایدلاین های تشخیصی و درمان در کشور که موضوع بحث روز و داغ بخصوص در وزارت بهداشت می باشد، اما باید متوجه بود و پیش بینی کرد که آنها تا چه حد مورد استقبال و کاربرد خواهند بود؟

در ایران برای محاسبه میانگین تخمینی درآمد پزشکان از عدد حداقل 5 میلیون تومان و حداکثر 100 میلیون تومان استفاده شده است اما با توجه به تعداد کثیر پزشکان عمومی (حدود 78 هزار نفر طبق آمار موجود در سایت سازمان نظام پزشکی ایران) با درآمد کم و متوسط در قیاس با تعداد کمتر از متخصصان (حدود 36 هزار نفر طبق آمار همان سایت) با درآمدهای فراتر از میانگین های متصور میتوان به عدد " 10  میلیون تومان " برای میانگین درآمد پزشکان اعم از عمومی و متخصص برای سراسر کشور رسید که یحتمل رقمی متعادل و قریب به واقعیت مینماید. هرچند با مطالعه جداول فوق هر پزشک ایرانی که از درآمد واقعی خود بالشخصه مطلع است، میتواند تصوری نسبی از وضعیت درآمدی خود و میزان ثروتمندی و یا فقر به دست آورد.

همانطور که پیشتر ذکر شد، در مقام مقایسه درآمدهای پزشکان ایرانی و سایر نقاط جهان نباید صرفا اعداد میانگین را با هم مقایسه نمود و باید به نکات خاص دیگری نیز که میتوانند میزان توانمندی افراد در بهره وری از درآمد خام سالانه خود را تحت تاثیر قرار دهند، توجه داشت. پزشکان غربی بخصوص در جوامع پیشرفته بین 30 تا 45% مالیات میپردازند و درآمد نهایی آنان از میزان خام دریافتی پایین تر از ارقام ذکر شده در جداول فوق می باشد، هرچند باید به این نکته اشاره داشت که این کسر مالیاتی بطور چشم بسته و یکجا نمیباشد و بر اساس محدوده های درآمد  اعمال می گردد و اعداد مختلفی برای کسر مالیات به مقادیر افزایش دریافت و بر اساس ورود به باندهای درآمدی بالاتر اعمال میشود و در حقیقت به ناگاه مثلا 30% یا  45% از کل درآمد کسر نمی گردد. از طرف دیگر پزشکان (بخصوص جوانان) در جوامع غربی از تسهیلات وام بسیار بالا با بهره بسیار پایین برخوردار میشوند که گاهی تا 98% قیمت یک خانه را با ارائه 3 فیش حقوقی پیاپی میتوانند از بانک دریافت دارند که در این موارد حداکثر بهره وام در کشوری چون انگلستان در حد 7/1% (یک و هفت دهم درصد برای first buyers) میباشد. در کشورهای پیشرفته از لحاظ اقتصادی، وام های تهیه وسایل و ادوات پزشکی همانند ایران که با بهره های نجومی تا 30% و حتی بیشتر همراه است، نمی باشد و بیشتر پزشکان شاغل در سیستم های ارجاع ملی همانند NHS اصولا نیاز به این وام ها ندارند. از طرفی باید در نظر داشت که سطح زندگی تعریف شده برای یک پزشک در فرهنگ ایرانی کمی بالاتر از حتی جوامع پیشرفته غربی تعریف میشود که این امر بر تصور پزشک و حتی جامعه ایرانی نسبت به میزان ثروتمند شمردن خود اثرگذار است. در حال حاضر، هزینه های سالانه زندگی یک پزشک در ایران همانند سایر اقشار جامعه قابل پیش بینی نیست و معمولا و مستمرا با یک تورم دو رقمی مواجهه است که در جوامع پیشرفته چنین بی ثباتی و فقدان امنیت اقتصادی دیده نمیشود که این نیز از عوامل موثر بر تصور پزشک ایرانی نسبت به ثروتمند، متوسط و یا فقیر شمردن خود است. منابع حمایتی دولتی برای زمان بیکاری پزشکان و یا برای پزشکان با درآمد پایین چندان قابل اعتنا نیست و نمیتوان بر آنها اتکا نمود. بنابرین وقتی جمیع جهات از جمله درآمد و هزینه سالیانه و باورهای فرهنگی و اجتماعی را در کنار هم تحلیل میکنیم، میتوان نتیجه گرفت که اکثریت پزشکان ایرانی (اعم از عمومی و متخصص) در مقام قیاس با سایر اقشار جامعه ایرانی که با انواع بحرانها و تنگناهای رنج آور اقتصادی  دست به گریبانند ممکن است از میانگین رفاه اجتماعی قابل قبولتری برخوردار باشند اما وضعیت آنان در مقایسه با همکاران غربی شان برخلاف تصور عمومی و برخی آمار غلط که در رسانه ها داده شد و میشود، بهتر نیست و حتی در مقایسه با کشورهای درحال پیشرفت از توان اقتصادی متوسطی برخوردارند. فلذا افسانه های رایج رسانه ایی که از پزشکان غولهای ثروتمند می سازد، جز برای قشر بسیار اندک و قابل اغماضی از جامعه بزرگ پزشکی قابل باور و استناد نیست.

پیشنهاد میشود تا برای ارتقای کیفی وضعیت درآمد و معاش قاطبه پزشکان ایرانی از اعمال مالیات پلکانی و تخصیص وام های ویژه کم بهره و سیستم هوشمند افزایش تعرفه های خدمات پزشکی استفاده نمود تا حس یک زندگی بهتر و احساس امنیت شغلی بیشتر در آنها بتواند در نهایت به افزایش کیفیت خدمات سلامت و یک فرهنگ سازی جدید در میان آنها نسبت به باورهای ثروتمندی منجر شود.

در صورت وجود یک سیستم انتخاب و ارزیابی درست و عادلانه و بدون رانت برای ورود به دانشگاه و تحصیل در رشته پزشکی در ورود، میتوان گفت که پزشکان از زمره نخبگان اجتماع هستند و بعید است وجدان جامعه عمومی به بهره وری بیشتر آنان از منابع عمومی اقتصادی به شرط کارآیی کیفی و کمی موثر اعتراضی داشته باشد و در در حقیقت در تمام جوامع جهانی، طب و طبابت و طبیب محترم شمرده میشوند. اطبا هم در صورت تامین حداقلهای یک زندگی مناسب و در شان خود مسلما رفتار حرفه ایی و کم خطاتری از خود بروز میدهند که همه اینها به یک امنیت و رفاه در سلامت اجتماعی و فردی منتهی خواهد شد که تمامی اقشار و آحاد جامعه از آن بهره خواهند برد.

ای کاش در سیاستگذاری، آموزش، نظارت و اجرا  با جامعه پزشکی خود آینده نگرتر برخورد کنیم.

 

منابع:

MedScape 2017

Average Salary Survey 2017

XE Currency Convertor 2017

NUMBEO 2017

Forbs 2013/Jun

Medscape 2012

Time Health 2012/Apr

Practice Link 2009

 

برگرفته از روزنامه اعتماد - شماره 4053-  27/12/96 - صفحه 11